Orchidaceae (Orkidegiller)

 

Türkiye, toprakta yaşayan Orkidegiller (Orchidaceae) ailesine mensup türler bakımından oldukça zengindir. Ülke topraklarımızda yaklaşık 170 doğal orkide türü yayılış gösterir.  Oldukça zorlu bir hayat döngüsüne sahip olan bu türler ekolojik ihtiyaçlarından dolayı genellikle makilik ve ormanlık alanları tercih eder. Bitkilerin ekolojik ilişkileri değerlendirildiğinde en ilginç mekanizmalardan birinin Orkidegiller ailesine ait türlerin tozlaşma (polinasyon) mekanizmalarında görülür. Ailede tozlaşma genellikle böcekler tarafından gerçekleşir. Bu tip tozlaşmada özellikle arı, örümcek, sinek ve diğer böceklerin yanısıra arıkuşları da etkilidir. Fotoğrafta gördüğünüz güve türü, emeç borusu ile bir yandan çiçekteki nektarı alarak beslenmekte, bir yandan da Piramit orkidenin bu boruya yapıştırdığı polen keseleriyle türe ait diğer çiçekleri döllemektedir.

Doğal orkide türlerimizde döllenme sonrası oluşan kapsüllerden saçılan tohumlar toprağa düşer düşmez çimlenemez, bir toprak mantarı türüyle birleşmek ve türden türe değişmekle birlikte en az beş yıl beklemek zorundadır. Bazı türlerde toprağa düşen tohumun çimlenmesi ve ergin bir birey haline gelerek çiçek açması 12 yıl sürer. Toprak altında yumrulu yabani Orkidegiller üyesi türler, sahip oldukları zorlu ekolojik döngü yanında yumrularından salep hammaddesi elde edildiği ve her yıl doğadan tonlarca yumru toplanması nedeniyle yoğun insan baskısı altındadır.

Burada önemli bir noktanın altını çizmek gerekir. Çiçekçilerde gördüğümüz orkide türleri genellikle tropikal ülkeler kökenli, normal hayat döngülerinde başka bitkiler üzerinde yaşayan ve üretilerek satılan türlerdir. Tropikal orkidelerde yumru olmadığı için salep elde edilmez. Oysa ülkemizde yayılış gösteren orkide türlerinin tamamı karasal olup toprak altında genellikle iki yumru bulundurur. Henüz tarım alanlarında üretilemediklerinden dolayı, salep hammaddesinin tek kaynağı yumrulu orkide türleri olarak görülmektedir.  Ülkemiz nesilleri ciddi tehlike altında olan bu bitki grubu üzerine TÜBİTAK destekli yapılan araştırma sonuçlarına göre ülkemizden kaçak yollarla sökülenler dahil her yıl yaklaşık 100 milyon orkide bitkisinin salep hammaddesi yapmak amacıyla adeta katledildiğini belirtmek gerekir.